Young Innovators: Biobased (ver)bouwen Zuid-Holland

BOOM Landscape werkte in opdracht van de provincie Zuid-Holland aan een onderzoek naar de productie van biobased materialen. De provincie staat voor een enorme bouwopgave van 210.000 nieuwe woningen de komende twintig jaar. Schoon bouwen wordt, zeker gezien de sterk vervuilende conventionele bouwsector, steeds belangrijker. Biobased Zuid-Holland laat zien hoe, door een transformatie van het landschap, de provincie zelf deze schone materialen kan produceren. Een transformatie die tegelijkertijd de alarmerende milieuproblematiek in het gebied aanpakt.

Landschappen in crisis

Die transformatie is hard nodig, want grote delen van de landschappen in Zuid-Holland verkeren onder invloed van de huidige productiemethoden in crisis. Ze verzakken, verzilten, verslempen, verruigen, stoten CO2 uit in plaats van het vast te leggen en pompen regenwater zo snel mogelijk naar zee in plaats van het te bufferen. Voor deze kwetsbare gebieden is transformatie naar een productielandschap voor biobased materialen een uitstekend alternatief.

Terugkeer oude landschapselementen

Maar wat te verbouwen? De veen-, zand- en kleigronden van Zuid-Holland lenen zich in elk geval niet voor grootschalige bosbouw. Voor een antwoord keken we naar de inrichting van het landschap en bijbehorende bomen en gewassen uit het verleden. Door oude landschapselementen opnieuw te introduceren kan het verschraalde landschap namelijk opleven tot een rijk landschap met een grote variëteit aan productiematerialen. Bovendien kunnen we het beste uit het verleden aanvullen met de kennis van nu. Want dankzij moderne technieken is het aantal toepassingen van oude gewassen veel groter dan vroeger. Zo maken we tegenwoordig van vlas niet alleen touw, maar ook isolatiemateriaal.

Veengronden

Het veenweidegebied kampt nu met bodemdaling door oxidatie en met hoge uitstoot van broeikasgassen die het klimaat schaden. Dit kan worden tegengegaan door het landschap in te richten als een mozaïek van ruigtes, broekbossen, hooilanden en stukjes ongemaaid rietland. Hierdoor ontstaat een productief en divers landschap met een zeer rijke biodiversiteit. Daarbij zorgen wateropvang en waterconservering in bufferzones rondom natuurgebieden, in combinatie met duurzame natte landbouw, voor minder verdroging van de natuur. Het kwetsbare veengebied verandert met deze ingrepen van een zakkende ecologische woestijn naar een duurzaam productieve spons.

Zandgronden (Natura 2000 en NNN landschappen)

De intensieve teelt op de kalkarme zandgronden aan de kust vraagt nu om veel bestrijdingsmiddelen en mest. Hierdoor vervuilen de bodem en het oppervlaktewater. Ammoniak stroomt via uitspoeling van landbouwgronden via de rivieren de zee in en slaat daarna door verdamping als stikstof neer in het duinlandschap. Daarnaast zorgt stikstofuitstoot door landbouw, verkeer en verstedelijking voor het oprukken van stikstof minnende soorten in natuurgebieden. De natuur op kalkhoudende zandgronden verdroogt en verruigt hierdoor. In de toekomst worden de zandgronden ingericht als landgoederen met droog en nat productiebos, hakhoutbosjes, duinvalleien en kwelzones. Een nieuw productielandgoed en ecologische schakel tussen Natura 2000 en de NNN, dat ook nog eens CO2, ammoniak en stikstof invangt.

Kleigronden

Intensieve akkerbouw en melkveehouderij maakten de kleigronden tot een sterk verzilt, ingeklonken, uitgeput en verdicht landschap. Zo tasten overbemesting en eenzijdige productie de kwaliteit van de bodem aan. Daarnaast zorgen het gebruik van zware machines en een steeds groter tekort aan organische stoffen voor verslemping van de bodem. Tot slot is verzilting van de gronden, versterkt door klimaatverandering, een groot probleem. De diepe droogmakerijen kampen met interne verzilting via grondwater, en bij hoge waterstanden op zee en /of lage rivierwaterstanden dringt ook zout zeewater binnen. Hierdoor ontstaat een steeds groter tekort aan zoet water in het gebied. Om de schade aan de landbouwgrond een halt toe te roepen, moet het landschap een adaptieve invulling krijgen. Dit meebewegen betekent bijvoorbeeld dat het ene landschap een bufferfunctie voor zoet water krijgt, en een ander landschap de overstap maakt naar gewassen die beter bestand zijn tegen de verzilte bodem.

Gezond bouwen, gezonde toekomst

De productie van biobased materialen zorgt voor een opeenstapeling aan voordelen. Het is minder vervuilend dan de productie conventionele bouwmaterialen, vangt fijnstof en broeikasgassen af, buffert regenwater, legt CO2 vast en vergroot de biodiversiteit. Dit levert weer een beter vestigingsklimaat en een gezondere, aantrekkelijke leefomgeving op. Met woningen die passen in het landschap en waarvan de ontwikkeling zal stuiten op minder weerstand.