Kansenatlas Stelling van Amsterdam gemeente De Ronde Venen
In opdracht van Gemeente de Ronde Venen onderzocht BOOM Landscape hoe de beleefbaarheid van de Stelling van Amsterdam tussen Fort bij Uithoorn en Fort bij Nigtevecht kan worden verbeterd. Een toekomstperspectief in de vorm van een kansenatlas, dat tegelijkertijd urgente milieu- en klimaatopgaven in het gebied adresseert.
UNESCO- Werelderfgoed
De Stelling van Amsterdam is een 149 km lange verdedigingsring rond de hoofdstad. De Stelling bestaat uit 42 forten, 4 batterijen en een ingenieus waterbouwkundig systeem van inundatievelden, dijken en sluizen. De Stelling is een uniek militair verdedigingswerk en staat sinds 1996 op de lijst van UNESCO Werelderfgoed.
Huidige beleving en toegankelijkheid van de Stelling
Een aantal belangrijke oorspronkelijke elementen van de Stelling is nog fysiek aanwezig in het landschap. Denk hierbij aan de waterstructuur, de forten zelf, de hoofdverdedingslijn en aan een aantal sluizen, fortwachterswoningen en batterijen. De forten liggen – als onderdeel van de strategie van de Stelling- verstopt in het landschap. Pas wanneer je je direct bij of in een fort begeeft stuit je op duidelijk zichtbare en typisch militaire kenmerken, zoals de dikke muren van bomvrije gebouwen.
Helaas zijn de meeste forten niet of beperkt toegankelijk voor publiek. Daarbij is ook de route tussen en naar de forten niet altijd even veilig of aanlokkelijk voor langzaam verkeer, bijvoorbeeld door de aanwezigheid van auto’s. Ook zijn er ‘missing links, zoals paden die ontbreken of onderbroken worden.
Urgente maatschappelijke opgaven
Het landschap rond de Stelling bestaat voornamelijk uit veengrond die vandaag de dag voornamelijk wordt gebruikt als weidegrond voor koeien. Dit landgebruik gaat gepaard met een aantal serieuze milieu- en klimaatopgaven. Zo leidt kunstmatige peilbeheersing ten behoeve van de landbouw tot bodemdaling (door oxidatie van veen), waarbij ook CO2 wordt uitgestoten. Ook zorgt de monocultuur van Engels Raaigras voor een slechte biodiversiteit. De fortterreinen zelf (en directe omgeving) zijn overigens wel groene en waardevolle ecologische hotspots.
Verder veroorzaakt de intensieve melkveehouderij stikstofdepositie (door ammoniakemissie). Dit heeft invloed op natuurgebieden, zoals NNN-gebieden en Natura 2000 gebied De Botshol. De depositie zorgt voor een te grote hoeveelheid aan voedingstoffen in de bodem en water. Zeldzame planten die het goed doen op voedselarme grond verdwijnen hierdoor. Het natuurgebied verruigt. Tegelijkertijd verdwijnen ook de dieren die van meer zeldzame planten leven. In De Botshol staat de biodiversiteit dan ook sterk onder druk. Uitspoeling van meststoffen is bovendien van negatieve invloed op de kwaliteit van en het planten-en dierenleven in het oppervlaktewater.
Landschapspark de Stelling
Door een parkstructuur op landschappelijke schaal te realiseren versterken we het recreatieve netwerk en de beleefbaarheid van de Stelling. Het bestaande landschappelijk raamwerk van dijken, wegen, groenstructuren en rivieren vormt hiervoor de basis. ‘Missing links’ worden opgelost door paden met elkaar te verknopen of bruggen toe te voegen. Ook worden de Stelling en inundatievelden beter beleefbaar dankzij de ‘Verboden Kringenroute’: een pad in een straal van 600 meter om de forten heen. Een afstand geïnspireerd op de middelste kring van de Kringenwet, die het bouwen rond verdedigingswerken aan banden legde. Een aantal nieuwe markers in het landschap (zoals bomenrijen, bosschages, bewegwijzering, meubilair, uitkijkpunten) helpt om de aandacht van bezoekers te richten op de geschiedenis van de Stelling.
Landschap in balans
Daarnaast projecteren we op het bestaand landschappelijk raamwerk het toekomstperspectief van een ‘Gezond Landschap’ in balans. In dit perspectief wordt de Stelling een natuurverbinding en stapt de melkveehouder over op een natuurinclusieve vorm van landbouw. Hierdoor kan een doorwaadbaar landschap ontstaan waarin recreatie, natuur en productie samengaan. Een gezond en meer biodivers landschap met een weerbaar en robuust ecosysteem en een goede waterkwaliteit.
Groen en aantrekkelijk coulisselandschap
De Stelling blijft zo niet enkel een cultuurhistorische structuur, maar wordt ook een snoer dat geïsoleerde natuurgebieden in de omgeving met elkaar verbindt. Dat doen we door het gebied tussen de hoofdverdedigingslijn en de polders te vergroenen. Hierdoor ontstaat een afwisselend, meer biodivers en recreatief aantrekkelijk coulisselandschap waarin je vanaf de meer beplante hogere delen tussen de coulissen door richting de uitgestrekte open koeweide kijkt.
Natuurinclusief boeren
Ook nieuwe, natuurinclusieve vormen van landbouw versterken het ecosysteem en verbeteren de kwaliteit van water en bodem in het gebied. Melkveehouderijen verdwijnen niet, maar houden wel minder koeien, waardoor de uitstoot van stikstof wordt beperkt. De boer geeft ruimte aan de natuur door minder bestrijdingsmiddelen te gebruiken, natuurlijk oeverbeheer toe te passen en de monocultuur van Engels Raaigras in te ruilen voor bloemrijk grasland. Deze natuurinclusieve koeweide vormt bovendien een aantrekkelijke leefomgeving voor weidevogels.
Mix aan functies
Als compensatie voor de kleinere veestapel verbreedt de boer zijn verdienmodel met extra inkomsten uit bijvoorbeeld de productie van gewassen voor biobased bouwmaterialen zoals hout, vlas, hennep of lisdodde. Resultaat is een natuurlijk landschap dat dient als een prachtig decor voor de boerencamping waar je niet alleen je tent neerzet, maar ook een fiets of kano huurt voor mooie tocht over land of water.
Recreatie-inclusieve natuur
Tot slot stellen we natuurgebieden die voorheen grotendeels gesloten waren voor publiek weer (gedeeltelijk) open. Zo kunnen bezoekers -zelfs tijdens het broedseizoen- over een speciaal ‘lamellenpad’ door de Botshol wandelen zonder dat vogels daarbij worden gestoord. Ook voegen we nog een aantal kleinere routes toe, zoals een ‘gezonken pad’, op gelijke hoogte met het water. Met deze recreatie-inclusieve natuur vergroten we de aantrekkingskracht en beleefbaarheid van de Stelling.