Amsterdamse Scheggen in de Schijnwerpers

Groene Scheggen geven Amsterdammer lucht

Een stad die groeit moet kunnen ademen. Dat wisten ze in de jaren dertig van de vorige eeuw al. In het Algemeen Uitbreidingsplan (1935) dat Cornelis van Eesteren voor Amsterdam ontwierp, kregen groene (ontspannings)gebieden dan ook een prominente plaats. Tussen uitbreidingswijken als Bos en Lommer, Osdorp en Buitenveldert plande van Eesteren omvangrijke parklandschappen die als groene vingers tot diep in de stad doordringen: de Scheggen van Amsterdam. Iedere Amsterdammer binnen tien minuten op de fiets in het groen, zo was de gedachte.

Kwetsbaar voor bouwdrift

Tussen 1935 en 1950 verdubbelde Amsterdam met zo’n 50.000 nieuwe woningen in omvang. Nu, ruim 80 jaar later, staat de stad voor een nóg grotere bouwopgave van 75.000 woningen in de komende tien jaar. De scheggen, ooit bedacht als gezond tegenwicht, blijken nu door hun aantrekkelijke ligging juist extra kwetsbaar voor de huidige bouwdrift.

Koesteren en beschermen

De scheggen zijn essentieel voor Amsterdam: ze geven de stad en zijn inwoners lucht. Daarnaast vormen de scheggen een belangrijke nalatenschap. Er is bijna geen stad ster wereld bestaat bijna geen stad maar weinig steden in de wereld kennen net zo’n groots en veelomvattend model voor stedelijke ontwikkeling. De Amsterdamse scheggen zijn vrijwel uniek in de wereld, en ook voor de moderne stedenbouw een blijvende inspiratiebron. Een groot goed dat we moeten beschermen en koesteren.

Meer nut, sterker bestaansrecht

Toch kijkt BOOM Landscape graag nog nét wat verder. Met een strategie die het nut en bestaansrecht van de scheggen nog sterker maakt. Een strategie die uitgaat van de overtuiging dat de waarde van de scheggen voor de toekomst is vele malen groter dan vaak wordt gedacht. Want buiten hun recreatieve functie en cultuurhistorische betekenis, kunnen de scheggen namelijk een vitale rol spelen bij de aanpak van de huidige klimaat- en energieopgaven. Door nieuwe functies toe te voegen en het leggen van slimme verbanden maken we de scheggen robuuster en laten we ze mee bewegen met de toekomst.

Pure noodzaak

Dat is overigens hard nodig, want het huidige gebruik van de scheggen veroorzaakt op zichzelf al de nodige problemen. Het droogleggen en de verbranding van veengronden rond Amsterdam is een bron van CO2- uitstoot, en ook de verzakking van de wegen en funderingen als gevolg hiervan kost jaarlijks handenvol geld. Probleemgebieden die meer weerbaar zouden zijn door een nieuwe, klimaatbestendige invulling van de grond.

Opgaven combineren

De gemeente Amsterdam benadrukt in haar Structuurvisie 2040 (2011) zelf vooral de recreatieve functie van de scheggen. Dat is zonde, want natuurontwikkeling en recreatie kunnen bijvoorbeeld prima samengaan met wateropslag of de productie van energie en voedsel. Kansen die perfect aansluiten op andere ambities van de stad, zoals het streven om groene koploper van Nederland en Europa te worden. Bovendien levert het koppelen van de verschillende opgaven niet alleen voordeel op voor de mens: ook de natuur profiteert ervan. Omdat het zorgt voor een landschap in balans, met een gezond bodemleven en een omgeving die erg aantrekkelijk is voor verschillende soorten dieren, vogels en insecten.

De conclusie is wat ons betreft simpel: laat de scheggen meebewegen met de toekomst, zo versterken we niet alleen hun nut, maar ook hun bestaansrecht.

Niet achterover leunen

Als het om de duurzame verbetering en toekomst van de stad gaat, leunen we bij BOOM Landscape niet graag achterover. Liever zetten we ons daar proactief voor in. Toen we 2019 werden aangesteld als Architect in Residence bij Arcam hoefden we dan ook niet lang na te denken over het onderwerp dat we dat jaar op de agenda wilden zetten: dit was dé kans om de scheggen in de schijnwerpers te zetten. Een platform dat we gebruikten onze strategie voor de scheggen stap voor stap uit te rollen.

Schijnwerpers op de scheggen

Een belangrijke stap hierin was om ervoor te zorgen dat scheggen meer bekendheid zouden krijgen. Onder politici, ambtenaren, opiniemakers en alle andere geïnteresseerde Amsterdammers. Waarom zijn ze bijzonder en waarom zijn ze belangrijk voor de stad? Hoe heten ze, waar liggen ze, hoe hebben ze zich ontwikkeld en welk specifiek karakter heeft elke afzonderlijke scheg? Het is allemaal te lezen op deze mooie en toegankelijke website die we samen met Arcam hiervoor maakten.

Foto: Maarten Nauw

Parlement van de Scheggen

Daarnaast startten we een beweging. Om te beginnen door op zoek te gaan naar ambassadeurs die samen met ons wilden investeren in en zich blijvend wilden inzetten voor de scheggen. Met elkaar richtten we daarna het van het Parlement van de Scheggen op: een dreamteam van experts, vakgenoten, belanghebbenden en geïnteresseerden waarmee we een jaar lang werkten aan een radicale toekomstvisie voor de scheggen. Een krachtig collectief dat de scheggen de aandacht kon brengen die ze verdienen, en waarmee we politici en beleidsmakers ongevraagd van advies konden voorzien.

Manifest van de Scheggen

Het resultaat van onze zoektocht was het Manifest van de Scheggen: een oproep en eerste concrete poging tot een nieuwe en frisse kijk op de scheggen. Met o.a. een set aanbevelingen, maar ook een prikkelende visie die we samen met drie fantastische ontwerpbureaus (Lama, Flux en Karres & Brands) maakten voor elk van de acht scheggen. BOOM Landscape maakte de deelvisies voor de Brettenscheg en de Scheg van West. De deelvisies waren daarnaast tot mei 2020 te zien op een tentoonstelling in Arcam, in de vorm van acht sprekende maquettes.

Een geslaagde missie

Het manifest moest de politieke en publieke agenda te beïnvloeden. En dat is zonder meer gelukt. In november 2019 nam de Amsterdamse wethouder ruimtelijke ordening, Marieke van Doornick, het manifest dan ook enthousiast in ontvangst. Verder trok het manifest ook de nodige aandacht van de pers. Bij vakbladen, maar ook van reguliere media: “De Amsterdamse scheggen moeten landschapspark worden om de stad heen” en “Groene scheggen in gevaar door bouwwoede”, kopten bijvoorbeeld respectievelijk de NRC en het Parool.

Meer weten?

Neem een kijkje op deze website. Hier lees je alles over de locatie, geschiedenis en identiteit van elke scheg. Op de website vind je ook een download naar het complete manifest.

Locatie: Amsterdam
Opdrachtgever: eigen initiatief als Artists in Residence Arcam
Programma: manifest, deelvisies Brettenscheg en de Scheg van West.
Ontwerpteam: Jan Maas, Philomene van der Vliet
In samenwerking met: o.a Lama, Flux en Karres & Brands
Jaar: 2019