Drieklimatenkas Hortus Botanicus Amsterdam

In samenwerking met tentoonstellingsbouwer Designwolf en architectenbureau ZJA vernieuwde BOOM Landscape de Drieklimatenkas van de Hortus Botanicus in Amsterdam. Met een ontwerp dat bezoekers op drie heel verschillende manieren laat voelen en beleven wat biodiversiteit nu precies is, en wat de relatie is met klimaat(verandering).

Hoe ontstaat biodiversiteit? Drie drijvende krachten

Concurrentie
De Drieklimatenkas bestaat uit drie aparte kassen, met elk een verschillende plantencollectie en klimaat. Elke kas licht een belangrijk mechanisme voor het ontstaan van biodiversiteit uit. Zo draait in de tropische kas alles om concurrentie. In de tropen groeien duizenden verschillende plantensoorten door, onder en boven elkaar. In een onderlinge strijd zoeken alle planten, elk op hun eigen manier, een manier om zoveel mogelijk licht te vangen. Planten die hun blad extra groen maken om licht efficiënt te benutten, de hoogte in schieten of juist hun takken sturen in de breedte. Bovenin, langs takken en in boomkronen, nestelen zich epifyten: wortelloze planten die voedingsstoffen aan andere bomen of planten onttrekken om te overleven.

Aanpassing
In woestijn trotseren planten de droogte door zich hieraan aan te passen. De weinige regen die er valt slaan ze op in hun dikke vlezige bladeren (vetplanten) of lichaam (cactussen). Ook hebben veel woestijnplanten hun fotosynthese aangepast door alleen ’s nachts de huidmondjes (wanneer er minder verdamping is) te openen. In de woestijnkas wordt daarnaast het fenomeen convergente evolutie uitgelicht: planten die onder invloed van klimatologische omstandigheden sterk op elkaar zijn gaan lijken, maar op geen enkele manier verwant zijn. Goed voorbeeld zijn de Amerikaanse Agave en de  Afrikaanse Aloë Vera.

Dynamiek en successie
In de Kaapse Kas ervaren bezoekers hoe dynamiek en successie bijdragen aan de ontwikkeling van biodiversiteit. Kenmerkend voor het klimaat van de Zuid-Afrikaanse Kaap zijn natte winters, droge zomers en een cyclus van natuurbranden om de zeven, acht jaar. Tijdens droge zomers vat de heideachtige beplanting makkelijk vlam en ontstaan, geholpen door harde wind, allesverwoestende natuurbranden. Hierna begint een nieuwe levenscyclus: eerst de bolgewassen, dan eenjarigen en vervolgens de struiken. Extra bijzonder is dat door deze dynamiek in Kaapse klimaat heel veel kleine variaties binnen één soort konden ontstaan. Want na elke brand wordt concurrentie volledig uitgeschakeld en hebben alle nieuwkomers gelijke kansen in het ecosysteem. Zo kent de Kaap zo’n 400 heideplanten (Erica’s).

Drieklimatenroute

Proloog
Een rondgang door de Drieklimatenkas leert bezoekers hoe de biodiversiteit zich in verschillende klimaten ontwikkelt. Een wandeling die begint in de Proloog-ruimte: hier vangen bezoekers door middel van video en tekst een eerste glimp op van ze te wachten staat. Ook worden hier de drie ambassadeurs van elk systeem geïntroduceerd: de epifyt, vuurlelie en de agave/aloë vera.

Tour naar het licht
In de Tropische Kas is het warm en voel je direct de hoge luchtvochtigheid. En net als de beplanting maak je als bezoeker een tour naar het licht. Een route die je van dichtbij laat zien hoe verschillende planten zich in de concurrentiestrijd hebben aangepast. Over het – ook voor minder validen toegankelijke- hoofdpad, en over hoger gelegen secundaire pad waar je je in de boomkronen bevindt. Een wandeling die je afsluit op een terras aan de voet van de vijver, met indrukwekkend uitzicht op de aan de overkant gelegen 6-meter hoge waterval en overzicht over de hele kas. De waterval is gemaakt van hergebruikte stoeptegels met verschillend reliëf, waardoor het water er overal weer anders vanaf sijpelt. Een groot glazen venster in de vijver geeft een prachtig zicht op het leven onder water. En wie gelukt heeft ziet vanaf hier de spectaculaire bloei van de Victoria waterlelie.

Wereldkamer
De volgende stop is de Wereldkamer: een donkere en lager gelegen, museale ruimte waar een educatieve video een korte uitleg geeft over de drie mechanismen en hoe deze leiden tot biodiversiteit. Mechanismen die niet alleen bepalend zijn voor de collecties en klimaten in de Amsterdamse Hortus, maar ook voor andere ecosystemen wereldwijd. Het plateau bovenop de ruimte biedt rondom een compleet overzicht op alle drie de kassen.

Tocht door de Woestijn
De Woestijnkas is zowel vanuit de Wereldkamer als de Tropische Kas te bereiken. Deze kas werd in 2012-2013 nog vernieuwd. Dit ontwerp (van LANDLAB) dompelt bezoekers onder in hitte, droogte en fel woestijnlicht. Over half verdiepte paden en langs verhoogde plantenbakken zien bezoekers van dichtbij hoe woestijnplanten zich wereldwijd op een vergelijkbare manier wisten aan te passen.

Vruchtbare Kaap
Dynamiek en successie in een vrijwel constant klimaat hebben de Kaap tot een absolute hotspot van biodiversiteit gemaakt. Bezoekers ervaren ruimtelijk op verschillende manieren de enorme soortenrijkdom aan heideplanten (Erica’s): op afstand -als oplopend landschap-, maar ook van dichtbij zodat je alle kleine variaties in soorten goed kunt zien. Wie afwijkt van de hoofdroute bekijkt de Kaap vanuit nóg meer perspectieven: over een pad dat op en neer gaat, langs plantenbakken in verschillende hoogtes.

Epiloog
Klimaatverandering beïnvloed onze ecosystemen, ook die van de drie klimaten die bezoekers net hebben gezien. Het veilig en in stand houden van ecosystemen is essentieel voor het voortbestaan van onze planeet. Met deze boodschappen sluiten we de Drieklimatenroute af. In de Epiloog-ruimte herinneren we bezoekers met tekst en beeld nog een laatste keer aan het belang van biodiversiteit.